Blits in een flits

Blits in een Flits

Het hoe en waarom van kleuren en patronen

Er was afgelopen weekend nogal wat te doen over het shirt dat PSV droeg in de uitwedstrijd tegen Heracles. De kleur was een beetje zoals het kunstgras daar in Almelo, vaalgroen. Een Engelstalige commentator hield de uitrusting blijkbaar voor het trainingstenue (*1.) Persoonlijk vind ik het shirt wel mooi, vooral in combinatie met de witte broek die eronder gedragen werd. In de tijd dat hij voor PSV voetbalde, vroeg de modebewuste Ruud Gullit de clubleiding om de traditionele zwarte broek te vervangen door een witte. Wit stak mooier af tegen  zijn donkere huid. Wit is blits, dat ben ik met Gullit eens, maar hoe zit het met dat vale groen?

Kleuren

De Britse bioloog Desmond Morris, naast wetenschapper ook voetballiefhebber, heeft uitgebreid onderzoek verricht naar het hoe en waarom van clubkleuren. (*2). Uit zijn onderzoek komt naar voren dat er een sterke voorkeur bestaat voor harde, felle kleuren. Fletse, vale of lichte versies van kleuren zijn veel minder in trek, en daar is volgens Morris een goede verklaring voor:

"Op korte afstanden is er geen probleem: ook een vaal of zelfs een met modder bevlekt shirt is op enkele meters herkenbaar, maar wanneer een speler een verre pass geeft naar een ploeggenoot, moet hij in staat zijn om hem in een onderdeel van een seconde, vaak vanuit een ooghoek, in het vizier kunnen krijgen, en daarbij is een felle, harde kleur de beste gids."

Manchester United koos ooit voor een grijs reserveshirt, met als resultaat dat de spelers klaagden dat ze elkaar maar moeilijk konden onderscheiden. Het shirt werd reeds tijdens de rust afgedankt (*3).

Voetballers moeten opvallen, en daarom zijn minder harde kleuren niet in trek. De meest populaire kleur in Engeland is blauw, in de meeste andere landen rood (zoals we zullen zien niet de enige afwijking van de eiland bewoners). Geel is in Nederland erg populair, maar in Engeland juist niet: yellow betekent naast geel namelijk ook laf. Wit doet het opmerkelijk goed in Frankrijk (het is daar de tweede kleur), en is ook elders tamelijk courant. Wit heeft, net als de drie reeds genoemde harde kleuren, het voordeel dat het over grote afstand goed zichtbaar is, zowel bij dag- als avondwedstrijden. Blits in een flits, zoals Gullit al wist.

Andere kleuren zijn eerder zeldzaam. Paars wordt nog door een enkele club gedragen, roze en bruin lijken compleet afwezig, waarschijnlijk vanwege negatieve associaties (wie denkt bij bruin niet aan ...?). Bordeauxrood, dat door Morris als een aparte kleur wordt behandeld, geniet in Groot-Brittanië enige populariteit (Aston Villa, West Ham, Burnly, Heart of Midlothian), maar wordt elders nauwelijks aangetroffen. Cyaan of lichtblauw is onder de lichtere tinten verreweg het populairst, wellicht dankzij de positieve associatie 'hemelsblauw'. Van alle harde kleuren, is groen het minst populair. In het licht van het bovenstaande, zal dat weinig verbazing wekken. Omdat voetbal zich afspeelt tegen de achtergrond van een groen speelveld, hebben spelers met een groene uitrusting de neiging zich te camoufleren. Het waren vooral de televisiekijkers die klaagden over de groene shirts van Almelo. Iemand die beroepshalve met kleuren bezig is, wees me er op dat de gebruikte kleur groen aanleunt bij jagersgroen: Jagers willen natuurlijk vooral niet opvallen.     

Een kleine tussenstap. Dit alles roept namelijk een nijpende vraag op: Waarom komt oranje zo weinig voor? Het is immers de op grote afstand best zichtbare kleur (nog iets beter dan geel, dat op dit punt ook goed scoort). Wegwerkers, voor wie zichtbaarheid een halszaak is, dragen om die reden vaak oranje (of gele) werkkleding. Morris geeft de volgende verklaring: Oranje is een tussenkleur. Het dragen van het eigen tenue wordt meestal ervaren als een psychologisch voordeel. Wie een tenue in een populaire kleur draagt, dient vaak het reserveshirt te dragen, maar tussenkleuren conflicteren met twee hoofdkleuren: oranje wordt door veel scheidsrechters niet toegestaan tegenover een rood of geel tenue. 

(Tekst loopt onder de afbeelding door)

Patronen

Naast kleuren, zijn ook motieven en patronen belangrijk. Voetbalshirts blijken arm te zijn aan versieringen zoals bollen, vierkanten of driehoeken. De pompeblêden op de shirts van Heerenveen zijn wat dat betreft een bizarre uitzondering. Ingewikkelde motieven die men in het American Football aantreft, zoals bliksemschichten, tornado's en schuimende golven, ontbreken op voetbalshirts nagenoeg compleet. De voetbalwereld is conservatief: hou het maar gewoon, dat is al gek genoeg. Het is tekenend dat de pompeblêden bij de (althans op voetbalgebied) conservatieve BBC niet in de smaak vielen (*4)

Egale shirts zijn verreweg het populairst, in de meeste landen draagt meer dan de helft van de teams een effen shirt. Op de tweede plaats komen verticaal gestreepte shirts. De kleurcombinaties rood-wit en blauw-wit  zijn (weinig verrassend) het populairst, maar ook zwart-wit doet het vrij goed. Andere kleurcombinaties zijn minder gangbaar, maar er zijn wel enkele clubs met een grote historie die hieraan de voorkeur geven: Inter (blauw-zwart), AC Milan (rood-zwart) en Barcelona (rood-blauw). Horizontale strepen zijn veel minder populair dan verticale. De reden schijnt van psychologische aard te zijn: Horizontale lijnen doen iemand breder en forser lijken (vandaar dat ze in rugby veel frequenter voorkomen), verticale lijnen maken iemand slanker en langer. Voetballers willen, geloof ik, niet graag plomp overkomen. Verticale en horizontale banden vind je iets vaker in het zuiden van Europa, met name Italië; de schouder-en-borst-versiering is dan weer vooral Brits. Het half-om-half van Feyenoord en de verticale band van Ajax, zijn eerder een zeldzaamheid, en dat voert ons tot een laatste eigenschap die voor voetbalshirts van groot belang is:

Herkenbaarheid

Clubs hebben goede redenen om zeldzame kleuren te mijden, maar met zeldzame patronen ligt het anders: clubs streven naar een herkenbaar tenue, en daarbij kan een zeldzaam patroon nuttige diensten bewijzen. Feyenoord en Ajax spelen in rood-wit, de meest algemene combinatie voor een voetbalshirt, toch zie je direct wie aan het spelen is. Ook Celtic en Arsenal zijn direct herkenbaar; het blitse wit van Real Madrid dankt de herkenbaarheid aan het ontbreken van enig patroon: liever naakt dan namaak, moeten ze daar bij de Koninklijke gedacht hebben. Ook ongewone kleurcombinaties kunnen een heilzaam effect sorteren. De shirts van Inter, Milan en Barça hebben ondanks het gebruikelijke strepenpatroon een bijna unieke uitstraling. Dankzij het blauwe broekje is het rood-wit van Atletico Madrid toch heel herkenbaar.

Simpele ingrepen sorteren vaak een groot effect (zie Atletico), en om die reden is het vreemd dat er zo weinig nieuws op de markt komt (en het nieuwe vaak weer snel verdwijnt): het nogal ingewikkelde patroon met verschillende schakeringen van dezelfde kleur dat in 1988 plots opdook, vond alleen in Nederland gretig aftrek, aangezien Oranje in zo'n shirt Europees kampioen werd, elders gingen de shirts meedogenloos in de ramsj. Ook andere hippe ontwerpen verdwenen snel. De voetbalwereld, ik herhaal het nog maar eens, is erg conservatief.

Conclusies:

* Het rood-witte shirt van PSV is een 'echt' voetbalshirt (namelijk gestreept) in 'echte' voetbalkleuren (rood-wit), het is echter ook een shirt dat - juist door de kleur en vormgeving - minder herkenbaar is, en dat kan als nadeel worden ervaren

* Het vaalgroene shirt (derde outfit) dat PSV in Almelo droeg, is wel mooi (althans volgens mij), maar  lijkt minder geschikt. De slechte zichtbaarheid (zeker op TV) wordt enigszins verholpen door het witte broekje, maar echt goed voelt het niet aan

* En het officiële reserveshirt? De eerste reacties waren negatief, maar misschien is heroverweging op zijn plaats. De broek en de contrasterende mouwen zijn oranje, een zeer opvallende kleur die weinig wordt gebruikt, en dus de herkenbaarheid van het tenue verhoogt. De contrasterende mouwen hebben ook nog een (oranje-zwart) blok- of ruitpatroon, wat zelden wordt toegepast (maar de streepjes door de oranje ruiten overgieten het oranje met een bruine schijn ...). Dit verhoogt de herkenbaarheid nogmaals. De vraag rest dan of het shirt mooi is, of blits. Mwa ...

Noten:

* (1) Marcel van Leeuwen: "Ik had Engels commentaar en vooraf vroeg de commentator of we ze mooi vonden, die trainingsshirtjes? En prompt komen ze ermee het veld op."

* (2) Desmond Morris, The Soccer Tribe, Jonathan Cape Ltd. , Londen, 1981 (In het Nederlands vertaald als: Spel om de Bal, uitgave Elsevier, Amsterdam/Brussel)

** De website Historical Football Shirt toont aan dat er in de loop der jaren weinig is veranderd: clubs veranderen soms van patronen of motieven, maar kiezen zelden voor andere kleuren. Zelfs bij fusies wordt vaak getracht de historische kleuren van de fuserende verenigingen zoveel mogelijk te respecteren. ADO speelde in groen-rood-geel, Holland Sport in groen-wit, de kleuren van ADO Den Haag werden groen-geel

* (3) Manchester United grey kit

* (4) Heerenveen lelijkste shirt ooit? 

NASCHRIFT:

* Tim van Helmond gaf op de fb-pagina het volgende commentaar: "Ik denk dat het uit-shirt niet werd afgekraakt op de kleur of model/patroon maar om het feit dat het logo ook oranje was i.p.v. het gebruikelijke rood-wit." Ik heb weliswaar ook kritiek gelezen op de kleuren en het patroon, maar het is juist dat veel kritiek was gericht op de kleur van het logo.